Gadon Lubomir (1831–1908), powstaniec, dziennikarz, historyk Wielkiej Emigracji. Pochodził z rodziny inflanckiej (von der Gaden), osiadłej na Żmudzi od w. XVII. Ur. w Szkudach w powiecie telszewskim, syn Alojzego, porucznika szwoleżerów gwardii napoleońskiej, synowiec Włodzimierza (1775–1842), marszałka telszewskiego z okresu insurekcji, powstańca r. 1812 i 1831, publicysty z obozu Młodej Polski na Emigracji. Młodość spędził G. w majątku rodzinnym, szkoły kończył w Mitawie, uniwersytet, ze stopniem kandydata nauk dyplomatycznych, w Dorpacie. Od r. 1858 pełnił funkcje asesora szlacheckiego w Izbie Kryminalnej Kowieńskiej, był też jednym z dyrektorów Klubu Szlacheckiego w Kownie. Należał do grupy ziemian, którzy jesienią r. 1860 układali projekt adresu do cesarza. Współpracował z organizacją białą, parokrotnie w ll. 1859–62 dojeżdżał do Warszawy, przez kolegę z Dorpatu, Baranowskiego, nawiązał stosunki z Jurgensem. Pisywał korespondencje do prasy warszawskiej. Przeciwny był urządzaniu na Litwie demonstracji patriotycznych, ale nie starał się im przeciwdziałać. Po wybuchu powstania zajmował przez czas krótki stanowisko naczelnika miasta Kowna; zagrożony, zbiegł za granicę. W Paryżu wszedł w służbę agencji Władysława Czartoryskiego; w listopadzie r. 1863 wysłany do Londynu pod pseudonimem »Poraj«, pracował w tamtejszej Agencji Rządu Narodowego. M. i. miał sobie zlecone stosunki z Hercenem, Ogarewem i Bakuninem. Opuścił służbę po upadku powstania. Latem r. 1864 bawił w Niemczech, zdala od emigracji, chociaż Kalinka ciągnął go do dalszej pracy, ofiarując mu miejsce kasjera i archiwisty w Biurze Hotelu Lambert (po Plichcie). G. starał się jeszcze wtedy o powrót do kraju, co jednak okazało się niemożliwe, ponieważ uwięzieni koledzy obciążali go, jako nieobecnego w śledztwie, mieniąc go przesadnie jednym z kierowników powstania na Litwie. Na wiosnę r. 1865 G. już mieszkał w Paryżu; nie zdecydował się przyjąć ofiarowanego sobie miejsca w redakcji »Dziennika Poznańskiego«. Zarabiał korespondencjami z Paryża do różnych pism polskich. W r. 1867 został sekretarzem osobistym Władysława Czartoryskiego i brał odtąd udział w jego pracach politycznych. Wraz z Wyzińskim redagował »Correspondence du Nord-Est«, agencję obsługującą prasę francuską i angielską wiadomościami z Europy Wschodniej, przy czym wykorzystywał szczególnie stosunki polskie w Austro-Węgrzech. W styczniu r. 1870 G. towarzyszył Czartoryskiemu w jego misji do Wiednia i Pesztu, związanej z próbą pośredniczenia między cesarzem, Andrassym a delegacją galicyjską. Wybuch wojny r. 1870 zaskoczył G-a w Berlinie, skąd drogą na Danię wrócił do Paryża, aby tu zlikwidować swoją agencję prasową. Przebył oblężenie miasta; w czasie rewolucji następnego roku zatrzymany przez komunardów, z trudem uniknął rozstrzelania i ocalił kasę Tow. Historyczno-literackiego, którą niósł ze sobą. W następnych latach współpracował nadal z Czartoryskim jako domownik i przyjaciel Hotelu Lambert. Zasilał regularnie prasę i miesięczniki francuskie i angielskie, do czasu także niemieckie (Allg. Zeitung w Augsburgu) wiadomościami o sprawach polskich, zwłaszcza o prześladowaniach w zaborze rosyjskim. Materiały nadsyłał mu z Krakowa m. i. L. Dębicki. W ll. 1887–8 na wezwanie Baranowskiego przeciwdziałał w Paryżu początkowym robotom Ligi Polskiej. Równocześnie prowadził interesy majątkowe Czartoryskich, w latach 80. dojeżdżał do Galicji w sprawach ordynacji sieniawskiej. Brał żywy udział w życiu społecznym emigracji jako członek Rady Tow. Historyczno-literackiego, a od r. 1883 także dyrektor Biblioteki. Trudnił się porządkowaniem rękopisów tej biblioteki, a po przejęciu jej przez Akademię Umiejętności należał do komitetu miejscowego Stacji Paryskiej. Jako opiekun zbiorów polskich w Paryżu, szeroko ustosunkowany w świecie arystokratycznym i kulturalnym tego miasta, grał przez parę dziesięcioleci rolę bezinteresownego opiekuna i przewodnika wszystkich polskich uczonych, artystów i literatów przybywających nad Sekwanę. Po śmierci Czartoryskiego w r. 1894 przeniósł się do Krakowa i poświęcił resztę życia wykończeniu swych prac historycznych. Od dawna już pracował nad dziejami emigracji i w r. 1882 ogłosił szkic pt. Z życia Polaków we Francji – rzut oka na 50-letnie koleje Tow. Historyczno-literackiego. Fragmenty swego dzieła czytał publicznie i drukował w »Dzienniku Poznańskim« (1889). Opierał się w pierwszej linii na materiałach rękopiśmiennych paryskich, ale korzystał też ze zbiorów w Raperswilu, dokąd dojechał latem r. 1888 na dłuższą kwerendę. Starał się też utrwalić tradycję starszego pokolenia emigracji, czerpiąc ze wspomnień także ludzi przeciwnego obozu, jak J. N. Janowski. W r. 1892 ogłosił w »Przeglądzie Polskim« (i w osobnej odb.) szkic pt. Ks. Adam Czartoryski w czasie powstania listopadowego, będący właściwie nie opracowanym wydaniem korespondencji ks. Adama z rodziną i z generałem Skrzyneckim. Główne, 3-tomowe dzieło G-a, Emigracja polska, Kr. 1901, objęło tylko dzieje pierwszych kilku lat wychodźstwa, aż do ukształtowania się w nim obozów politycznych. Raczej kronika niż opracowanie naukowe, pisane z jednostronną sympatią dla obozu Czartoryskiego, książka ta pozostaje cenną do dzisiaj, dzięki sumiennemu zestawieniu faktów oraz wielu przekazów zaczerpniętych z tradycji. W r. 1904 G. poprzedził jeszcze wstępem polskie wydanie Pamiętników Czartoryskiego. Pracował do ostatnich lat życia jako opiekun zbiorów i domowego Archiwum Czartoryskich. Wykorzystywał też dawne stosunki prasowe dla informowania Francji o prześladowaniach pruskich w Poznańskiem. Zmarł w Krakowie bezżenny.

Korespondencja G-a i jego dziennik (1868–70, 1884–8), Bibl. Czart.; W. Enc. Il.; Boniecki; Gadon L., Nieco o naszej rodzinie, Kr. 1905; tegoż, wspomnienie o Mickiewiczu w księdze pamiątkowej pt. Z ziemi pagórków leśnych, W. 1899; Gieysztor J., Pamiętniki, Wil. 1913; Dyboski B., Rec. Pamiętników Gieysztora, »Kwr. H.« 1919; Baranowski I., Pamiętniki, P. 1923; Mickiewicz W., Pamiętniki III, Kr. 1933; tenże, Emigracja polska, Kr. 1908, 62, 72, 87, 107.

Stefan Kieniewicz